طرح درس نویسی به سبک حرفه‌ای‌ها؛ (استاتیک یا داینامیک؟)

پیش نوشت 1: بعد از انتشار طرح درس سناریویی جشنواره‌ی الگوهای برتر تدریس وعده دادیم که به مرور مطالبی را در رابطه با طرح درس نویسی باشیم. امروز می‌خواهیم با عمل به وعده‌ی خویش با مفهومی نو در حوزه‌ی طرح درس نویسی شروع کنیم که به علت تازگی مفهوم نگاه تحلیلگران آموزشی در این باره و تولید محتوا در این حوزه جدیت خاصی را می‌طلبد.

بگذارید با طرح یک سؤال  شروع کنیم: طرح درس؛ استاتیک یا داینامیک؟

و قبل از جواب کمی به دو اصطلاح استاتیک و داینامیک بپردازیم:

استاتیک یا  Static : اصطلاحی است که برای اولین بار در فیزیک و زیر مجموعه‌ی آن مکانیک به کار رفته است وکم کم به زمینه‌های دیگر هم کشیده شده است و در علوم کامپیوتر  و هنر و … حتی سیاست هم معانی خاصی با اشتراکات کلی در مفهوم به خود گرفته است. از معانی اصلی آن: شاخه‌ای از مکانیک و علوم مهندسی است که به بحث و مطالعه دربارهٔ یک سیستم یا سامانه فیزیکی در حال تعادل و ایستایی استاتیکی می‌پردازد.

داینامیم (دینامیک) یا Dynamics: از واژه لاتین به معنی حرکت‌شناسی گرفته شده است و شاخه‌ای از مکانیک و علوم مهندسی است که به بحث و مطالعه دلایل حرکت و به بیانی دقیق بررسی حرکت به کمک نیروها و قوانین مربوطه می‌پردازد.

البته فکر کنم بیشترین آشنایی ما با این عبارت‌ها به حوزه‌ی وب و طراحی سایت برگردد: سایت استاتیک و  سایت داینامیک اینها عبارت‌هایی است که به گوش اغلب ما آشناست.

پیش نوشت 2: یکی از روش‌های جذاب و در عین حال اثرگذار یادگیری، بهره‌گیری از یادگیری تطبیقی است که یکی از منظرهای دوست داشتنی برای یادگیری است و از آن منظر می‌توان به زیباییهای یادگیری نگریست.

“یادگیری تطبیقی گشتن دنبال شباهت هاست نه تفاوت‌ها”  پس فعلاً از خدمت ذهن تناقض یابم مرخص می‌شوم و  به شباهتی هر چند  جزئی چنگ می‌زنم. بر همین اساس اصلاح و عبارت‌های رایج در حوزه‌ای دیگر که آشنایی و شباهت خیلی کمی با طرح درس نویسی دارد را به عاریت می‌گیریم. همان شاه کلید دریافت شباهتها و جذب آنان  در دانسته‌های خویش و تولید ترکیبی جدید و مفهومی جدید؛ که از عهده‌ی یادگیری تطبیقی برمی‌آید. توصیه می‌کنم اگر دوست دارید بیشتر از یادگیری تطبیقی بدانید به سایت متمم بخش مهارت یادگیری مراجعه فرمایید و در این باره اطلاعات جامع و کاملی کسب نمایید.

حال می‌خواهم با توجه به فهمم از این عبارتها و با در نظر گرفتن توضیحات فوق و با بهره‌گیری از مهارت یادگیری تطبیقی به حوزه‌ی طرح درس نویسی ورود کنم. آن چه گفته می‌شود ایده‌ای برای پروراندن است و آن را از دیدگاه خودم که الزاماً هم صحیح نیست بیان می‌دارم و  خوشبختانه یا متاسفانه مستنداتی علمی در این‌باره به عنوان پشتوانه ندارم. تنها چیزی که برای من این کار را لذّت بخش و قابل ارائه گردانیده است؛ تجارب عملی در این حوزه است. پس از همین جا درخواست دارم صاحب نظران در این زمینه مواردی را که لازم می دانند در ذیل همین پست مرقوم فرمایند.

استاتیک و داینامیک دو واژه‌ای هستند که در مقابل هم هستند و در خوشبینانه‌ترین حالت تفاوت آنها بیشتر از شباهت‌هاست. استاتیک از ایستایی است و راکد بودن و منجمد بودن را به دوش می کشد و داینامیک از پویایی است و از  انعطاف و تغییر مدام در یک چرخه که امید است ختم به خیر شود؛ حرف می‌زند. حال در طرح درس نویسی ما می‌خواهیم به جبران این همه سال صدر نشینی

،استاتیک را قربانی داینامیک کنیم و  آن را پله‌ای سازیم برای رشد و پویایی داینامیک!

اصل نوشت: اما طرح درس نویسی ما:

ـ آن چه تا کنون در حوزه‌ی آموزش و یادگیری ما از طرح درس نویسی دیده‌ایم یا شنیده‌ایم و غالباً به کار بسته‌ایم؛ می‌شود گفت کاملاً استاتیک بوده و هنوز هم هست. یک طرح درس با یک چهارچوب از پیش تعیین شده و کاملاً برنامه ریزی شده به گونه‌ای که حتی من در طرح درسم حساب 30 ثانیه از زمان را هم داشته‌ام! همین اول بگویم این کار خوب است؛ خیلی هم خوب است آن قدر خوب و ایده‌آل که از عهده‌ی به انجام رساندن آن برنمی‌آییم! ما چگونه می‌توانیم در یک ساختار و چهارچوب از پیش تعیین شده، تمام آینده‌ی تدریس را نه تنها پیش بینی، بلکه در گذشته اجرایش کنیم؟ (به زودی مطلبی راجع به تدریس و آینده خواهم نوشت) حال اگر هم سناریو نویسی ما خیلی عالی باشد. (اینجا به معنی پیس نویسی آنچه که قرار است در آینده اتفاق بیفتد)  در عمل چیزی که بیشتر رشته‌های ما را پنبه می‌کند این است که یک طرح درس کاملاً استاتیک در یک فضای پویا و داینامیک محکوم به مرگ است و این همان زمانی  است که ما برای برون رفت از آن عبارت داینامیک را با افتخار به روی صحنه می‌آوریم. (لطفاً دست بزنید!)

حال با توجه به آنچه رفت؛ می‌شود گفت طرح درس داینامیک، طرح درسی است که با حفظ چهارچوب‌های کلی و مؤلفه‌های اصلی، در ذات خود، پویایی، انعطاف و امکان تغییر را  به همراه دارد. طرح درس داینامیک طرح درسی است که هنگام اجرا چنانچه یک عامل و یک مؤلفه‌ی خوشایند یا ناخوشایند، مراحم یا مزاحم از تدریس ما کم یا به آن اضافه شود. همواره  منویی جهت پشتیبانی و گزینه‌ای روی میز جهت ادامه‌ی تدریس داریم ارائه‌ی بهتر درس همراه با کارایی ( کارایی به معنای کاهش اتلاف منابع و سریعتر انجام شدن کار) و اثر بخشی (همسو بودن فعالیت ها با هدف مورد نظر)  مزیت داینامیک بودن طرح درس است حتی با تغییر وضعیت و مسیر فعالیتها ما همچنان خرگوشی در کلاه داریم و این پویایی بر کیفیت تدریس (بخوانید کارایی و اثر بخشی) اثر خواهد داشت.

با داینامیک بودن تدریس نگران کمبود یا اضافه آمدن زمان نیستیم. نگران پس و پیش افتادن آموزش مفاهیم نیستیم. نگران و ناراحت از تکرار مطالب نیستیم. شاید حتی خوشحال هم نباشیم (یعنی به آن هم فکر نکنیم ) از سؤالی که پرسیده می شود و جوابش را نمی دانیم هراسان نیستیم. از اشتباه کردن نمی‌هراسیم. دیدگاهی که در این گونه طرح درس نویسی حاکم است دیدگاهی کاملاً منعطف با یک هدف خوب و تازه است: “در صورت فراهم نمودن همه‌ی شرایط یادگیری، این انتخاب بهترین شرایط یادگیری است که به تدریس ما عمق و به یادگیرندگان فهم و به همه‌ی ما لذّت یادگیری می‌بخشد.”

پس در طرح درس داینامیک ما  چند فعالیت موازی پیش‌بینی می‌کنیم و یا حتی برای مواردی که پیش بینی نگرده‌ایم گزینه‌ای در نظر می‌گیریم که دوست دارم آن را فعالیت شناور بنامم. فعالیتی که همواره بالای سر ما در گردش است و هر گاه که موقعیت (زمان و مکان) اجرایش برسد کافی است آن را فرا بخوانیم تا فرود آید و بر بستر نشیند.

در مورد گنجاندن فعالیتهای شناور در طرح درس و خارج نمودن طرح درس از استاتیک بودن خیلی فکر کرده‌ام. فعلا این موارد در دفاع و حمایت از این طرح بیان می‌گردد:

ـ هدف یادگیری فراگیر است؛ هر لحظه و در هر مکان به نفع یادگیری روشی وارد و روشی دیگر موقتی کنار گذاشته می‌شود.

ـ در آزمایشگاهی که علاوه بر قواعد و روش آزمایش، آزمایش کننده و آزمایش شونده نیز به سرعت در تحول و تغییرند، بحث و تفکر وابستگی جزم به یک دیدگاه، رویکردی ایستا و نازاست.

ـ افراد با ابزار، روش‌ها و راهبردهای مختلف فرا می‌گیرند.

خوب؛ دوست دارم فعلاَ‌ این نوشتار را به عنوان پیش گفتار و مقدمه‌ای در مورد طرح درس‌نویسی به صورت داینامیک از بنده بپذیرید. و همچنان که قبلاً گفتم ایده‌ای است برای پروراندن. خیلی بیشتر از اینها می‌شود درباره‌اش نوشت. دوست دارم در فرصتهای آتی بیشتر درباره‌ی طرح درس داینامیک صحبت کنیم.