بایگانی دسته ی روش تدریس

لابد یک بار برای خودش و یک بار هم تقدیم به آموزگار و یا اینکه واقعاً با دوبار نوشتن، املایمان خوبِ خوب خواهد شد و دیگر از این غلطها نخواهیم کرد.
خوب حتماً متوجه شده‌اید که می‌خواهیم راجع به چه چیزی حرف بزنیم. بازنویسی و از روی غلط نویسی یکی از شیوه‌های رایج رفع مشکلات املایی و ظاهراً آنقدر تاثیرگذار است که هنوز هم به عنوان حلال مشکلات باقی مانده است. اما بگذارید همین نخست بی‌تعارف بگویم که این روش تاثیر کمی در یادگیری صحیح نویسی کلمات دارد. آن‌قدر کم تاثیر که نمی‌شود بهش اعتراف نکرد. اما چرا ما معلمان باز داریم از این راهکار تکراریِ بی‌تاثیر استفاده می‌کنیم. بی تعارف‌تر برای آنکه نمی‌دانیم به جایش چه روش دیگری به کار ببریم یا بهتر هم می‌شود گفت آموزشی برای این‌گونه موارد ندیده‌ایم. و یا اینکه روشها و راهکارهای خوبی هم بلدیم؛ اما با توجیهات و دلایل خاصی که می‌آوریم از اجرایی کردنشان می‌گریزیم. و البته فرقی هم ندارد چه بلد نباشیم و چه بلد باشیم و به کار نبندیم؛ هر دو گروه مشترکاً “از روی غلط دوبار بنویس” انتخاب نهایی ماست.

میان نوشت: در جواب یکی از همکاران که سوال پرسیده بود؛ بعد از اشتباه نوشتن کلمات، معلمان می‌گویند: “از روی غلطت پنج مرتبه بنویس.” ما چگونه دانش‌آموز را درگیر کنیم و چطور خلاقانه برخورد کنیم که یادگیری به شکل متفاوت‌تری اتفاق بیفتد؟

در یک بارش فکری مواردی جایگزین پیشنهاد دادم که استعداد تبدیل شدن به یک پست را داشت به همین خاطر آنها با ویرایش و اضافاتی در اینجا می‌آورم:

ـ  از روی هر غلط ۵ بار بنویس را با یکی از موارد زیر جایگزین کنیم:

۱ـ غلط‌هایت را پاک کن و همانجا درستش را بنویس. ( که دیکته‌ات خوش ترکیب و بدون اشتباه هم بشود.)
۲ـ با هر کلمه یک جمله بگو. (درباره‌ی کلمه حرف بزن. به چه معنی است؟ شکلش چه جوریه؟ کجا دیدیش؟ و…)
۳ـ به هر کلمه حرفی یا کلمه‌ای اضافه کن و کلمه و ترکیب جدیدی بساز.
۴ـ درست کلمه‌ها را از کتاب پیدا کن و چندبار صحیح بخوان.
۵ـ غلطهات را نگاه کن باهاشون حرف بزن. ببین در چه حرفی اشتباه دارند. ازشون قول بگیر دفعه بعد غلط نکنند.?
۶ـ‌ به نظرت چکار کنیم که این غلط‌‌ها کمتر و کمتر بشوند؟
۷ـ دوست داری از روی غلطها بنویسی یا درس را دوباره بخوانی؟
۸ـ دوست داری یک املای دیگر از همین درس ازت بگیرم؛ که دیگر این کلمه‌ها را غلط ننویسی؟
۹ـ روی هر کارت یک کلمه بنویس و در خانه مرورشان کن.
۱۰ـ بلدی با انگشت درست کلمه‌ها را روی میز برام بنویسی؟ ( یا برای دوستت یا مامانت در خانه.)
۱۱ـ با کمک مامانت غلط‌ها را لاک بگیر و یا حتی از دفترت بکن و دور بریز که دیگه اونها را نبینیم.( به صورت موردی اجرا شود.)
و…

مهم نیست که شما ایده‌های زیادی دارید که تصور می‌کنید؛ به ذهن هیچ کسی نرسیده است. دیگران هم همین‌ طور فکر می‌کنند. مهم این است؛ سعی کنید هر بار ایده‌های بیشتری را عملی سازید تا شانس موفقیت و تاثیرگذاری روشهای خود را بالاتر ببرید. بی‌شک متناسب با تفاوتهای فردی و سبک یادگیری کودکان، هر کودکی با یکی از این پیشنهادات و راهکارها راحت‌تر ارتباط برقرار خواهد کرد که نتیجه‌ی آن، اتفاق افتادن یادگیری خواهد بود. چیزی که بیش از هر زمانی بدان نیازمندیم؛ اینکه یادبگیریم و یادگیرنده باقی بمانیم.

پی‌نوشت قبلاً هم اینجا به غلطها و این سبک بازخورد پرداختیم لینکش را می‌گذارم شاید دوست داشته باشید آن را هم بخوانید: از روی هر غلط دوبار بنویس.

شما هم روش‌های متفاوت خویش را با ما به اشتراک بگذارید. (البته فراموش نشود که و تجربه شده باشند.)

دوستی دارم که دوستش دارم و برایم خیلی عزیز است. سالها کنار هم و همکار هم بوده‌ایم. چند ماه قبل تصویری از کتاب فارسی قدیم برایم فرستاد بود و گفت این فونت را می‌خواهم. من هم هر چه نگاهش کردم، دیدم به فونت نمی‌خورد؛ بهش گفتم که این فونت نیست در زمان چاپ آن کتابها هم تایپ و فونت به شکل امروزی وجود نداشته است. از من انکار و از وی اصرار که چرا فونت هست و قبلاً هم در مدرسه‌ داشته‌ایم و باهاش کار کرده‌ایم و حالا نیست شده است.
مدتی گشتم ولی چیزی عاید نگردید. یکی دو فونت شیک و مشابه پیشنهاد دادم که کار  به خرّمی برگزار گردد؛ قبول نکرد. بعد از گذشت این چند مدت؛ دو روز قبل باز توی تلگرام پیام داده بود که من این فونت را می‌خواهم. هر چه هم گفتم و به هم بافتم که چنین و چنان؛ مُصرتر شد. گفتم: خوب نشانی، اسمی،‌ عنوانی، چیزی…. تنها چیزی که برایم می‌گذاشت تصویری از کتاب  و نوشته‌ای بود: کریم کدو می‌کارد. و… که این را می‌خواهم. من هم دیشب چند ساعتی، غیرتی شدم و شگردهای جستجوگری خویش را به کار بستم.  و چون عنوانی نداشتم با هر عنوانی که سرچ می‌کردم به نتیجه نمی‌رسیدم: “فونت کتاب درسی قدیمی”، “فونت قدیمی کتاب ابتدایی”. فونت کتاب فارسی اول دبستان دهه‌ی شصت. فونت قدیمی تایپی. فونت ماشین تحریر مدرسه‌ای و… حالا هم فکر کنم شما با یکی از این عناوین جستجو، به اینجا رسیده‌اید. نگران نباشید بالاخره یافتمش. اگر عجله دارید دانلودش کنید؛ اگر هم نه، با خواندن ادامه‌ی متن، همراهمان باشید.

اینکه هر جستجویی می‌کردم یا به سایتهای تبلیغی برمی‌خوردم که چند صفحه از تصویر کتابهای قدیم دبستان را گذاشته بودند یا به سایت خودم یعنی تاریاد می‌رسیدم و به پست: فونت کتابهای درسی تاریاد. داشتم؛ مثل سایتهای تبلیغی از سایت خودم هم بدم می‌آمد. بعد هم کمی به فکر فرو رفتم اینکه چرا در این دنیای دیجیتال و آنلاین و آن همه محتوای تولیدی بایستی چنان باشد که سهمی ناچیز در تولید محتوا داشته باشیم به گونه‌ای که پست معرفی فونت کتابهای درسی تاریاد بعد از گذشت کمتر یک سال از انتشار، رتبه‌ی نخست و یا دوم و سوم فضای آنلاین برسد. می‌بینید چقدر فقر تولید محتوای خوب داریم. نمی‌گویم تولید محتوا؛ چون تا بخواهی محتوا هست ولی گشتن در میان یک کاهدان دنبال سوزن بدون اینکه نخی به آن آویزان باشد؛ واقعاً سخت است.

برگردیم سر ادامه‌ی ماجر؛ در انجمن گفتگوی یکی از سایتها خواندم اسم فونت قدیمی نصف است در جستجو به دنبال فونت نصف به این سایت رسیدم که فکر کنم کلکسیون خوبی از فونتها است ولی با چینشی بد.

البته برای من که عنوان را بلد نبودم؛ بدتر هم شد. ۱۷۲ صفحه سایت و هر صفحه فکر کنم ۱۰ عدد فونت را گذاشته بودند. از صفحه اول تا ۷ و ۸ رفتم چیزی نیافتم. گفتم از آخر شروع کنم؛ شاید زودتر برسم به جایی. از آخر شروع کردم به اول ۱۷۲- ۱۷۱ ۱۷۰ تا رسیدم به صفحه ۳۰  همین صفحه که تصویرش را گذاشتم. 

چون خیلی برای پیدا کردنش جان کندم؛ گفتم جلو چشمم باشد؛ تازه آنجا هم پیش نمایش فونت پیدا نبود مگر چند حرف: ا.س.ل که البته قبلش مجبور شدم چند نوع فونت دیگر را تست کنم. خودش بود؛ اسمش w_Kelas avalL  بود. خوشحال از این کشف. نوعی کشف به حساب  می‌آمد دیگر. با آن چند سطری تایپ کردم  و آن را برای دوستم فرستادم. باهاش که حرف زدم گفت: بله همین است دستت درد نکند. گفتم:  این فونت را برای چه می‌خواهی؟ گفت: برای نوشتن  و آموزش بچّه‌های کلاس اول. فونت خوبی است. خیال کردم به نوعی نوستالوژی دچار شده است. اینجا این اصطلاح را به معنای دوری از وطن کودکی و ایام طفولیت به کار می‌ برم. بر من ببخشایید اگر کاربردم خطاست. گفتم: خوب این همه فونت؟ گفت: اگر من مسؤل تألیف کتب درسی بودم دستور می‌دادم که کتاب اول ابتدایی را با این فونت بنویسند. چون هم از لحاظ خوانداری توسط بچّه‌ها مشکلی ندارد. هم ابتدای و انتهای حروف و  اتصالات و تعداد دندانه کاملاً معلوم و مشخص است و کودکان با آن راحت‌تر یاد می‌گیرند. راستش وقتی به پیشینه‌ی ۲۰ ساله‌ی تدریسش که غالباً هم اوّل ابتدایی بوده است؛ نگاه کردم؛ قبول کردم که پشت حرفش منطقی هست. حال هم که فکر می‌کنم و به مشکلات کودکان در خواندن و نوشتن و یادگیری الفبا می‌اندیشم؛ وی را مستحق‌تر از خویش می‌دانم که تا بر فونت کنونی و وضعیت موجود، مثل قبل دیگر اصرار نورزم.

موقعیت کنونی فونت کنونی فارسی و کتابهای ابتدایی و بخصوص اوّل ابتدایی از لحاظ زیبایی در موقعیت مناسبتر و جایگاه بهتری نسبت به گذشته قرار دارد و این چیزی نیست که  آن را نادیده بگیریم. اما فکر می‌کنم قابلیت خوانداری آن توسط کودکان در سطح مطلوبی قرار ندارد و پیچیدگی اتصالات و ترکیبات از اشکالات فونت کنونی است. چند سالی است با دانش ‌آموزان دارای اختلال یادگیری خاص در حوزه‌ی املا و خواندن روبرو هستم به خوبی بر این ایراد واقفم که کودکان از لحاظ درک اتصالات و تعداد دندانه‌ها دچار مشکل می‌شوند و این علت بر مشکلات خواندن آنها می‌افزاید. همچنین در املای کلماتی که دارای پیچیدگی در اتصالات حروف هستند؛ دارای مشکلات بیشتری هستند و فونت کنونی بر مشکلات یادگیری تاثیر گذار و می‌تواند از علل تشدید کننده‌ی آن باشد.
به هر حال امید که آنقدر رشد کنیم که لازم نباشد این‌قدر به عقب برگردیم.

آنچه گفته شد؛ نمونه‌ای تجربی و متکی بر تجارب فردی و به صورت موردی می‌باشد. و ادعای تعمیم آن را هم ندارم اما تامل بر آن را از اولویتهای کنونی ویرایش و اصلاح فونت کتابهای درسی ابتدایی می‌دانم. به امید آنکه آموزش و پرورش و شورای تدوین،تالیف و چاپ کتب درسی به فکر رفع نواقص و ارائه‌‌ی ورژنهای جدیدی از فونت کنونی باشند و نظر  و دیدگاه معلمان را هم در نظر داشته باشند که دارای مهمترین و مؤثرترین سهم در یادگیری کودکان و قویترین حس لامسه‌ی  آموزش پرورش هستند.

خوب بعد از این روده‌درازی‌ها این هم فونت قدیمی کتاب فارسی اول ابتدایی دهه شصت:

نمونه سمت چپ با فونت معرفی شده تایپ شده است.

دانلود فونت کلاس اوّل

W_kelas aval

پی نوشت مربوط:
در پست فونت کتابهای درسی؛ فونت مشابه فعلی کتاب فارسی اول ابتدایی فونت تحریری را برای دانلود گذاشته‌ایم. به همراه مجموعه‌ای از فونتهای عالی. بعداً نگویید کلی مطلب خواندیم و چیزی دستگیرمان نشد.
پی نوشت کمی نامربوط:
حرفهای زیادی راجع به فونت کتابهای درسی می‌توان زد. فرصت کنم دوست دارم با تصویر و توضیح از اشکالات بصری و خوانداری و نوشتاری این فونتها بگویم و بنویسم.

دریافت فونت بی‌نقطه

پیش نوشت ۱: بعد از انتشار طرح درس سناریویی جشنواره‌ی الگوهای برتر تدریس وعده دادیم که به مرور مطالبی را در رابطه با طرح درس نویسی باشیم. امروز می‌خواهیم با عمل به وعده‌ی خویش با مفهومی نو در حوزه‌ی طرح درس نویسی شروع کنیم که به علت تازگی مفهوم نگاه تحلیلگران آموزشی در این باره و تولید محتوا در این حوزه جدیت خاصی را می‌طلبد.

بگذارید با طرح یک سؤال  شروع کنیم: طرح درس؛ استاتیک یا داینامیک؟

و قبل از جواب کمی به دو اصطلاح استاتیک و داینامیک بپردازیم:

استاتیک یا  Static : اصطلاحی است که برای اولین بار در فیزیک و زیر مجموعه‌ی آن مکانیک به کار رفته است وکم کم به زمینه‌های دیگر هم کشیده شده است و در علوم کامپیوتر  و هنر و … حتی سیاست هم معانی خاصی با اشتراکات کلی در مفهوم به خود گرفته است. از معانی اصلی آن: شاخه‌ای از مکانیک و علوم مهندسی است که به بحث و مطالعه دربارهٔ یک سیستم یا سامانه فیزیکی در حال تعادل و ایستایی استاتیکی می‌پردازد.

داینامیم (دینامیک) یا Dynamics: از واژه لاتین به معنی حرکت‌شناسی گرفته شده است و شاخه‌ای از مکانیک و علوم مهندسی است که به بحث و مطالعه دلایل حرکت و به بیانی دقیق بررسی حرکت به کمک نیروها و قوانین مربوطه می‌پردازد.

البته فکر کنم بیشترین آشنایی ما با این عبارت‌ها به حوزه‌ی وب و طراحی سایت برگردد: سایت استاتیک و  سایت داینامیک اینها عبارت‌هایی است که به گوش اغلب ما آشناست.

پیش نوشت ۲: یکی از روش‌های جذاب و در عین حال اثرگذار یادگیری، بهره‌گیری از یادگیری تطبیقی است که یکی از منظرهای دوست داشتنی برای یادگیری است و از آن منظر می‌توان به زیباییهای یادگیری نگریست.

“یادگیری تطبیقی گشتن دنبال شباهت هاست نه تفاوت‌ها”  پس فعلاً از خدمت ذهن تناقض یابم مرخص می‌شوم و  به شباهتی هر چند  جزئی چنگ می‌زنم. بر همین اساس اصلاح و عبارت‌های رایج در حوزه‌ای دیگر که آشنایی و شباهت خیلی کمی با طرح درس نویسی دارد را به عاریت می‌گیریم. همان شاه کلید دریافت شباهتها و جذب آنان  در دانسته‌های خویش و تولید ترکیبی جدید و مفهومی جدید؛ که از عهده‌ی یادگیری تطبیقی برمی‌آید. توصیه می‌کنم اگر دوست دارید بیشتر از یادگیری تطبیقی بدانید به سایت متمم بخش مهارت یادگیری مراجعه فرمایید و در این باره اطلاعات جامع و کاملی کسب نمایید.

حال می‌خواهم با توجه به فهمم از این عبارتها و با در نظر گرفتن توضیحات فوق و با بهره‌گیری از مهارت یادگیری تطبیقی به حوزه‌ی طرح درس نویسی ورود کنم. آن چه گفته می‌شود ایده‌ای برای پروراندن است و آن را از دیدگاه خودم که الزاماً هم صحیح نیست بیان می‌دارم و  خوشبختانه یا متاسفانه مستنداتی علمی در این‌باره به عنوان پشتوانه ندارم. تنها چیزی که برای من این کار را لذّت بخش و قابل ارائه گردانیده است؛ تجارب عملی در این حوزه است. پس از همین جا درخواست دارم صاحب نظران در این زمینه مواردی را که لازم می دانند در ذیل همین پست مرقوم فرمایند.

استاتیک و داینامیک دو واژه‌ای هستند که در مقابل هم هستند و در خوشبینانه‌ترین حالت تفاوت آنها بیشتر از شباهت‌هاست. استاتیک از ایستایی است و راکد بودن و منجمد بودن را به دوش می کشد و داینامیک از پویایی است و از  انعطاف و تغییر مدام در یک چرخه که امید است ختم به خیر شود؛ حرف می‌زند. حال در طرح درس نویسی ما می‌خواهیم به جبران این همه سال صدر نشینی

،استاتیک را قربانی داینامیک کنیم و  آن را پله‌ای سازیم برای رشد و پویایی داینامیک!

اصل نوشت: اما طرح درس نویسی ما:

ـ آن چه تا کنون در حوزه‌ی آموزش و یادگیری ما از طرح درس نویسی دیده‌ایم یا شنیده‌ایم و غالباً به کار بسته‌ایم؛ می‌شود گفت کاملاً استاتیک بوده و هنوز هم هست. یک طرح درس با یک چهارچوب از پیش تعیین شده و کاملاً برنامه ریزی شده به گونه‌ای که حتی من در طرح درسم حساب ۳۰ ثانیه از زمان را هم داشته‌ام! همین اول بگویم این کار خوب است؛ خیلی هم خوب است آن قدر خوب و ایده‌آل که از عهده‌ی به انجام رساندن آن برنمی‌آییم! ما چگونه می‌توانیم در یک ساختار و چهارچوب از پیش تعیین شده، تمام آینده‌ی تدریس را نه تنها پیش بینی، بلکه در گذشته اجرایش کنیم؟ (به زودی مطلبی راجع به تدریس و آینده خواهم نوشت) حال اگر هم سناریو نویسی ما خیلی عالی باشد. (اینجا به معنی پیس نویسی آنچه که قرار است در آینده اتفاق بیفتد)  در عمل چیزی که بیشتر رشته‌های ما را پنبه می‌کند این است که یک طرح درس کاملاً استاتیک در یک فضای پویا و داینامیک محکوم به مرگ است و این همان زمانی  است که ما برای برون رفت از آن عبارت داینامیک را با افتخار به روی صحنه می‌آوریم. (لطفاً دست بزنید!)

حال با توجه به آنچه رفت؛ می‌شود گفت طرح درس داینامیک، طرح درسی است که با حفظ چهارچوب‌های کلی و مؤلفه‌های اصلی، در ذات خود، پویایی، انعطاف و امکان تغییر را  به همراه دارد. طرح درس داینامیک طرح درسی است که هنگام اجرا چنانچه یک عامل و یک مؤلفه‌ی خوشایند یا ناخوشایند، مراحم یا مزاحم از تدریس ما کم یا به آن اضافه شود. همواره  منویی جهت پشتیبانی و گزینه‌ای روی میز جهت ادامه‌ی تدریس داریم ارائه‌ی بهتر درس همراه با کارایی ( کارایی به معنای کاهش اتلاف منابع و سریعتر انجام شدن کار) و اثر بخشی (همسو بودن فعالیت ها با هدف مورد نظر)  مزیت داینامیک بودن طرح درس است حتی با تغییر وضعیت و مسیر فعالیتها ما همچنان خرگوشی در کلاه داریم و این پویایی بر کیفیت تدریس (بخوانید کارایی و اثر بخشی) اثر خواهد داشت.

با داینامیک بودن تدریس نگران کمبود یا اضافه آمدن زمان نیستیم. نگران پس و پیش افتادن آموزش مفاهیم نیستیم. نگران و ناراحت از تکرار مطالب نیستیم. شاید حتی خوشحال هم نباشیم (یعنی به آن هم فکر نکنیم ) از سؤالی که پرسیده می شود و جوابش را نمی دانیم هراسان نیستیم. از اشتباه کردن نمی‌هراسیم. دیدگاهی که در این گونه طرح درس نویسی حاکم است دیدگاهی کاملاً منعطف با یک هدف خوب و تازه است: “در صورت فراهم نمودن همه‌ی شرایط یادگیری، این انتخاب بهترین شرایط یادگیری است که به تدریس ما عمق و به یادگیرندگان فهم و به همه‌ی ما لذّت یادگیری می‌بخشد.”

پس در طرح درس داینامیک ما  چند فعالیت موازی پیش‌بینی می‌کنیم و یا حتی برای مواردی که پیش بینی نگرده‌ایم گزینه‌ای در نظر می‌گیریم که دوست دارم آن را فعالیت شناور بنامم. فعالیتی که همواره بالای سر ما در گردش است و هر گاه که موقعیت (زمان و مکان) اجرایش برسد کافی است آن را فرا بخوانیم تا فرود آید و بر بستر نشیند.

در مورد گنجاندن فعالیتهای شناور در طرح درس و خارج نمودن طرح درس از استاتیک بودن خیلی فکر کرده‌ام. فعلا این موارد در دفاع و حمایت از این طرح بیان می‌گردد:

ـ هدف یادگیری فراگیر است؛ هر لحظه و در هر مکان به نفع یادگیری روشی وارد و روشی دیگر موقتی کنار گذاشته می‌شود.

ـ در آزمایشگاهی که علاوه بر قواعد و روش آزمایش، آزمایش کننده و آزمایش شونده نیز به سرعت در تحول و تغییرند، بحث و تفکر وابستگی جزم به یک دیدگاه، رویکردی ایستا و نازاست.

ـ افراد با ابزار، روش‌ها و راهبردهای مختلف فرا می‌گیرند.

خوب؛ دوست دارم فعلاَ‌ این نوشتار را به عنوان پیش گفتار و مقدمه‌ای در مورد طرح درس‌نویسی به صورت داینامیک از بنده بپذیرید. و همچنان که قبلاً گفتم ایده‌ای است برای پروراندن. خیلی بیشتر از اینها می‌شود درباره‌اش نوشت. دوست دارم در فرصتهای آتی بیشتر درباره‌ی طرح درس داینامیک صحبت کنیم.