پیش نوشت1: جرقه‌ی نوشتن این مطلب پرسشی بود از مادری که در گروه تلگرامی پیام داده بود:
” سلام دوستان دخترم کلاس اول هست از کجا بفهمم که کلمات رو حفظ نمی‌کنه؟ “
من هم در جوابش چند مورد پیشنهادی نوشتم. حالا اینجا دوست داشتم کمی بیشتر یعنی دقیق‌تر و عمیق‌تر به موضوع حفظ کردن طوطی‌وار کلمهها و عبارات توسط دانش‌آموزان اول ابتدایی بپردازم. و بیشتر در مورد تشخیص اینکه بفهمیم که کودک کلمه را حفظ کرده است یا نه حرف بزنیم. همچنین درمیانه‌ی بحث هم راهکارهای مناسب برای پیشگیری و رفع چنین مشکلی پیشنهاد خواهد شد.
پیش‌نوشت 2: می‌توانستم همین حرفها را فقط در تلگرام بزنم. اما من به تلگرام ( هر چند کم و بیش در آن فعالم) باور چندانی ندارم. یعنی حداقل اینکه در شرایط کنونی محیط مطمئنی برای بایگانی مطالب نیست. و بازیابی و جستجوی یک مطلب در آن خیلی هزینه‌بردار خواهد بود. ( این هزینه غالباً شامل زمان می‌شود) به هر حال هنوز شبکه‌های اجتماعی و به ویژه تلگرام برای من جزو مبهم‌ترین، مصادیق تکنولوژی هستند. آنقدر جلودار هستند که تو نمونه‌ی دیگری برای مقایسه و کشف عیوب و مزیتهایشان نداری. شاید بایستی منتظر بنشینیم و ببینیم چی می‌شود؟ هنوز هم در چنین مواردی هنوز هزینه‌کردن از عمر بهترین روش تشخیصی است.
پیش نوشت دورخیز برداشت. بهتر است برگردیم به بحث.
قبل از فهرست کردن راهکارها های پیشنهادی، یادآوری این نکته خوب است؛ آن هم اینکه این مشکل بیشتر هنگام خواندن و به اصطلاح بیان شفاهی و یا روانخوانی اتفاق می‌افتد. و کمتر در نوشتار با چنین موردی برمی‌خوریم.
13 مورد برای اینکه بفهمیم کودکان اول ابتدایی کلمهها را حفظ کرده‌اند یا نه؟
یک: دیدید فیلمهایی که هنگام رایت و کپی برداری برایشان مشکلی پیش آمده است و بین تصویر و صدای فیلم وقفه‌ای کوتاه بوجود آمده است و گاه بازیگر شلیک کرده است و طرف بر روی زمین می‌افتد بعد تازه صدای گلوله به گوش می‌رسد. بچّه‌هایی که متن را حفظ کرده‌اند نیز چنین هستند. البته با این تفاوت ظریف چون حفظ کرده‌اند صدایشان زودتر از تصویر سر می‌رسد و انگشتشان و یا اگر بیشتر دقت کنی نگاهشان دیرتر از خواندن، روی کلمه، عبارات و یا جمله‌ها می‌رسد یعنی کودک متن را خوانده است و بعد از چند ثانیه انگشتش به کلمه می‌رسد. این نشانه‌ی خوبی است یا بهتر است بگوییم بهترین نشانه است که بفهمیم کودک یاد نگرفته است بلکه آن را حفظ کرده است. برای رفع این مشکل می‌توانید از شاخصی (مداد، کاغذ اشاره و …) بهره ببرید یک مداد دستتان بگیرید و بگویید کمی آرام‌تر بخوان و دقّت کن، کلمه‌ای که مداد زیر آن قرار دارد؛ این کلمه را بخوان.
دو: یک تکه کاغذ یا مقوا مثل کارت ویزیت ببرید و روی قسمتی از متن را بپوشانید و حال آن را حرکت دهید و روی کلمه‌ای که مشکوک هستید؛ حفظ کرده است را باز بگذارید و از کودک بخواهید کلمه را بخواند.
سه: به صورت راندومی و تصادفی کلمه‌ای را انتخاب و از کودک بخواهید آن کلمه را بخواند.
چهار: یک کارت مقوایی سوراخ‌دار تهیه کنید . یک کادر به اندازه‌ی یک کلمه برش دهید سوراخ به طول یک کلمه باشد و کلمه را در وسط کادر قرار دهید و از کودکتان بخواهید آن را بخواند.
پنج: از کودک بخواهید کلمه‌هایی خارج از کتاب را برای شما بنویسد. مثلا حروف: (س م ا ن ی) را خوانده است و از کودک می‌خواهیم؛ با آنها کلمه بسازد: سامان. سیمان. نیما. سیما. مانی. انیس و…
اینها همه کلمه‌های خارج از کتاب هستند.
شش: هنگام املا یا نوشتن مشق از کودک بخواهید که هر حرف و نشانهای را که می‌نویسد همزمان با نوشتن با صدای بلند آن را نیز بخواند. ( همزمانی صدا و تصویر)
هفت: کودک غالباً جمله‌ها و متون درسی را به همان روال ترتیبی که د رکتاب درسی دیده است؛ حفظ می‌کند. می‌توانید یک جمله را به صورت منقطع ( قطعه قطعه) بر روی کارتهایی بنویسید و جلو کودک بگذارید و با اشاره از کودک بخواهید کلمه‌ی مورد نظر را بخواند. (مثلاً جمله‌ی: زنبور در کندو است بر روی چهار کارت نوشته شود.)
هشت: کلمه‌ای که مشکوک هستید کودک آن را یاد نگرفته است و آن را از حفظی می‌خواند را به صورت صدا صدا و یا بخش بخش بنویسید و از او بخواهید که صداها را یکی یکی بخواند و بعد بخشها را بخواند و در نهایت کلمه را برایتان بخواند.
نه: کتابهای غیر درسی، کتاب داستان ( کتابی دارای متون ساده، کم حجم با فونت نوشتاری درشت باشد.) در اختیار کودک بگذارید تا آن را بخواند. کتابهای ویژهی اولی‌ها در بازار موجود است.
ده: متن کتاب درسی را خودتان تایپ کنید و یا با دست بنویسید و فعل یا یکی از کلمهها را تغییر بدهید. ببینید کودک آن را صحیح می‌خواند یا همان اولِ جمله را که دید تا آخرش را حفظی می‌خواند.
مثلاً: فرزانه و فرشته آدم برفی درست کردند. فعل را تغییر دهید و بنویسید: فرزانه و فرشته آدم برفی درست می‌کنند.
یازده: هنگام خواندن متن توسط کودکان، در میانه‌ی خواندن، بگویید صبر کن تا خواندن را متوقف کند: برگرد و کلمه‌ی قبلی را بخوان. در این حالت کودک مجبور است برگردد و کلمه‌ی قبلی را بخواند.
دوازه: هنگام خواندن همیشه از کودک نخواهید که بیا این درس را از اول برای من بخوان. گاهاً خودتان مشخص کنید و بگویید از اینجا بخوان. از جمله‌ی دوم یا سوم بخوان.
سیزده: اگر متن را خیلی سریع می خواند به حساب خودمانی؛ مثل بلبل می خواند. اما هنگام نوشتن متن خیلی کند می‌نویسد یا اشتباهات املایی فراوانی دارد. می‌توان مشکوک شد که کلمهها را یاد نگرفته است بلکه آنها را حفظ کرده است. می‌توانید تست کنید و از کودک بخواهید کلمه‌یا جمله ای را که خیلی سریع می‌خواند را برایتان بنویسد.
پس نوشت: با کاربست این موارد و سایر موارد دیگر که به ذهنتان می رسد می‌توانید بفهمید که کودک کلمهها را حفظ کرده است یا نه و از روشهای مورد اشاره بهره ببرید.
خوب است بدانیم چنین مشکلاتی در پایهی اول ابتدایی و اوایل سال تحصیلی غالباً روی می‌دهد. اگر این روند تا پایان سال تحصیلی و یا دوم ابتدایی ادامه داشته باشد؛ می تواند نگران کننده باشد و در این صورت مجبور به مداخلات آموزشی و درمانی خاص خواهیم شد.
ـ شما چه موارد دیگری پیشنهاد می‌کنید؟ لطفاً زیر همین پست بنویسید تا آنها را به موارد فوق اضافه کنیم.
