پیش نوشت: متن زیر درخواست مشاوره و پرسش مادری است که فرزندش پایه‌ی اول دبستان است و در درس املاء مشکل دارد. که همراه درخواست هم چند نمونه املاء گرفته شده از کودک را ارسال نموده است. در ادامه‌ی بحث و گفتگو و پرسش و پاسخ درمورد مشکلات املایی کودکان، بر آن شدیم تا این مورد را منتشر سازیم.
متن را با هم بخوانیم:
“وقتی می‌خوام باهاش کار کنم یا بهش میگم مشقتو بنویس همه‌ش می‌خواد وقتو تلف کنه هی میگه بزار یه کم دیگه کارتون ببینم یا یه کم دیگه با گوشی بازی کنم یا بزار تو حیاط برم بازی کنم. بعد بیام منم نمیزارم چون قبلش دیده و بازیشم کرده حالا شروع می‌کنیم هنوز یه ربع نگذشته میگه کی تموم میشه؟
شروع می‌کنه بی قراری و اخم کردن و مدام سر تمرین و دیکته میگه چقد دیگه تموم میشه؟ یه کلمه یای ه خط دیگه؟
یا سرمشقش (را) وقتی مینویسه میاره پیش من که ببینم خوب یا درست نوشته .حالامنم می‌بینم جایی اشتباه نوشته یا بزرگ وقتی میگم نه ایراد داره فوری شروع می‌کنه داد و بیداد و میگه کجاش ایراد داره بگو؟
من خودم احساس می‌کنم فقط می‌خواد زود تموم کنه و ببنده و عجله داره که بعدش بره باز دنبال بازی و اینا یا شایدم اصلا حوصله نداره من فقط دارم زورش می‌کنم. من وسط کار و تمرین مثلا ده دقیقه بهش استراحت می‌دم حالا این هی لفتش میده میگه بزار یه ذره دیگه هنوز که وقتم مونده بدون اینکه بدونه چی به چیه.
جدول ترکیبو که باهاش دارم کارمی‌کنم اون داره با مدادش بازی می‌کنه شفاهی با زبون میگه ن با ا نامی‌شه یا…ولی رو تمرین و دیکته گیر می‌کنه میگه ن کدوم بود یا میگم نادان میگه ناشو یادم رفته. من واقعا دیگه نمی‌دونم چجوری باهاش کار کنم که این بفهمه
درضمن معلمشون هفته‌ای دو تا حروف و بهشون میگه فک کنم براشون خیلی دیگه سنگین شده این توو اولی‌ها هنوز مونده.”
- نمونه املاها و مشق‌ها را بررسی کردم.حال با توجه به نمونه‌ها و توضیحات اولیای گرامی موارد لازم را عرض می‌کنم و در صورت گرفتن بازخوردهای دیگر جهت راهنمایی‌های بیشتر در حد توان آماده‌ام.
از آنجا که گفته می‌شود هنوز یه ربع نگذشته میگه کی تموم میشه؟ شروع می‌کنم: یک ربع برای کودک شما بیشتر از یک ساعت برای من و شمای بزرگسال است. حتی تحقیقی انجام دادن اینکه بچه‌ها وقتی بهانه‌ی چیزی را می‌گیرند مثلاً می‌گویند بستنی می‌خواهیم و ما در جواب می‌گوییم صبر کن بعد از ظهر برات می‌گیرم و آنها هی بهانه می‌گیرند و قانع نمی‌شوند. معادل است با زمانی که ما بزرگسالان اگر بگوییم: یک چایی لطفاً و در جوابش بشنویم باشه یه دو، سه ساعتی صبر کن! چگونه چنین چیزی امکان پذیر است؟ چون سن ما اگر فرضاً 35 سال باشد و سن کودکمان 7 سال در آن صورت ما 5 برابر او سن داریم و شاید بشود گفت با توجه به تناسب سن هر 15 دقیقه به ساعت بزرگسالی، 75 دقیقه‌ی به ساعت کودکی است!
پس لطفاً کودک خویش را درک کنید و زمان انجام تکالیف را به چند وعده‌ی 5 تا 7 یا 10دقیقه‌ای قسمت کنید. - ـ در مورد مشق‌نویسی کودک چند نکته را در نظر داشته باشید. اگر امکان داشت به صورت غیر مستقیم و از دور، ناظر مشق نوشتن کودک باشید. یعنی هم‌زمان که مشغول کتاب خواندن یا بافتنی یا تماشای تلویزیون هستید! گوشه چشمی به کودک خویش داشته باشید. یعنی در دسترس باشید ولی نه زیادی نزدیک. تا اگر کودک درخواست کرد؛ بتوانید وی را راهنمایی کنید و وی را از همان اول از اشتباه نوشتن برهانید.
- ـ در مورد اشتباهات هم زیادی وسواس نباشید؛ اگر مثلاً کلمه‌ای را بزرگ یا درشت نوشته است نگویید: اشتباه نوشته‌ای. به جای آن بگویید: “به نظرم اگر این کلمه یا این حرف را کمی ریزتر بنویسی زیباتر می‌شود” یا به نظرم بهتر است آن را دوباره بنویسی. اگر دوست داری کارت عالی شود دوباره این را بنویس. یا درست‌ترش این است نگاه کن که من می‌نویسم.
- ـ در مورد ترکیب صامت و مصوت مثلاً ب+ا چه میشه؟ با…با… با … میشه! با توجه به آهنگین بودن و شفاهی بودن، طبیعی است برای کودک جذابیت بیشتری دارد و بهتر آن را یاد می گیرد اما در مورد املای آن نشانه‌ها، به کودک خویش حق بدهید حرف یا نشانه‌ای را که هنوز یک هفته یا یک ماه از خواندن آن نگذشته است را فراموش کند. یا شاید هم هنوز یاد نگرفته است. به جای ناراحت شدن هنگام املاء کودک را راهنمایی کنید که نشانه را به یاد بیاورد. مثلاً اگر “ن” را بلد نیست؛ انگشتان دست خویش را به حالت “ن” در بیارید ( با انگشت شصت و اشاره ) و بگویید این شکلی است. یا با انگشت خویش روی میز “ن” را بنویسید یا هوا نویسی کنید و آن را در هوا بنویسید. یا دست کودک را بگیرید و با انگشت خویش کف دستش “ن” را بنویسید. در هر صورت به شیوه‌های گوناگون و متنوع وی را آموزش دهید و راهنمایی کنید تا نشانه را یاد بگیرد؛ به یاد آورد و در نهایت بدون اشتباه املایش را بنویسد.
- ـ نوشتن مشق یا املاء نویسی مانند هر کار دیگری است که ما از کودک می‌خواهیم آن را انجام دهد. چنانچه کودک شما عادت به انجام دادن کارهای دیگر در زمان و موقع مشخص شده را ندارد وی را عادت دهید و از وی بخواهید که تکالیف و فعالیت‌هایی را در مواقع و در فاصله‌ی زمانی مشخصی برای شما انجام دهد. مثلاً هفته‌ای یک بار اتاقش را مرتب کند یا روزانه وسایل کوله پشتی مدرسه‌اش را آماده کند و… داشتن قاطعیت در برخورد با کودک هنگام انجام دادن فعالیت‌های دیگر در خانه به بخش انجام تکالیف مدرسه هم می‌تواند سرایت کند.
ـ سعی نمایید زمان و مکان خاصی را برای انجام دادن تکالیف مدرسه‌ی کودک اختصاص دهید و تا حد امکان به دور از عوامل محیطی مزاحم که باعث حواس‌پرتی وی می‌شوند؛ باشد.(تلویزیون، تبلت و اسباب‌بازی و …). - ـ این که معلم کودکتان هفته‌ای دو حرف یا نشانه را به وی آموزش می‌دهد طبیعی است و این آموزش بیشتر از ظرفیت و توانایی کودکان نیست. نگران این مورد نباشید.
ـ البته موارد و عوامل بسیاری در پیشرفت تحصیلی و افزایش مهارت املاء نویسی کودک شما تاثیر گذار هستند و نمی‌توان صرفاً با این داده ها نظری قطعی و قریب به یقین ارائه داد. - لطفاً جهت رفع مشکلات املایی کودکتان فعالیت‌های زیر را هم انجام بدهید:
ـ کمی صبور باشید برخی از کودکان پایه‌ی اوّل در اوایل آموختن نشانه‌ها؛ دچار چنین مشکلی می‌شوند؛ بعد از گذشت مدتی، کم کم وضعیت رو به رشدی خواهند گرفت.
ـ روزی یک مرتبه از وی املای آموزشی بگیرید. (فایل املای آموزشی رادیو یادگیری را گوش کنید).
ـ قبل از املاء متنی را که می‌خواهید از آن املاء بگیرید را چند مرتبه با کودک بخوانید.
ـ املاء گرفتن را با املای کلمه‌های ساده و جمله‌های کوتاه شروع کنید.
ـ هر بار 3 تا 5 سطر از وی املاء بگیرید.
ـ لطفاً هنگام املاء گرفتن، از کودک خویش ارزشیابی به عمل نیاورید؛ یا به قولی امتحان نگیرید. شما هنگام املاء هم وی را آموزش دهید. برای اطلاع بیشتر درباره‌ی املای آموزشی فایل صوتی املای آموزشی را از لینک رادیو یادگیری: املای آموزشی دانلود نمایید و آن را گوش کنید. و به توصیه‌های آن در حد امکان عمل نمایید.
ـ یک جدول بزرگ نشانه های فارسی تهیه و در خانه نصب نمایید.
ـ نشانه‌های جدید را به صورت توخالی (پفکی) در دفتر نقاشی کودک به صورت بزرگ بنویسید و از وی بخواهید آنها را رنگ آمیزی نماید و هنگام رنگ آمیزی آنها را با صدای بلند یا آواز بخواند.( در تاریاد از این نمونه یادبرگ‌ها داریم.)
خوب این مواردی بود که فعلاً به ذهنم می‌رسد. امیدوارم محتوای این پرسش و پاسخ درمورد مشکلات املایی برای حل مشکل فعلی شما و مخاطبان تاریاد قابل استفاده باشد.
پس نوشت: در پایان با توجه به به دستخط کودک شما پیش بینی می‌کنم که در آینده‌ی نزدیک (تا اواخر سال جاری) کودکتان از دستخط خوبی برخوردار خواهد بود و مشکلاتش هم به مرور رفع خواهد شد. امیدوارم با انجام دادن موارد فوق توسط شما اولیاء گرامی پیش‌بینی بنده هم درست از آب دربیاید!
عالی. با دقت و حوصله پاسخ داده اید. یک یادآوری : اگر می خواهید کمی هم مشاوره بدهید باید یواش یواش از حد اقل یک نفر دیگر هم کمک بگیرید کسی که رشته اش روان شناسی و مسلط باشه. چون وقت شما به مرور اجازه پاسخدهی به تعداد زیاد را نخواهد داد. البته هنوز کمی زوده ولی شاید برای سال بعد شرایط به اون سمت بره.
محمد عزیز
متشکرم بابت یادآوری؛ بله همانطور است که شما می‌فرمایید.